Thịt cá Anh Vũ - Thơm ngon, đậm đà từng là đặc sản tiến Vua từ xa xưa

Món ăn làm từ loài cá này đã được dâng lên cho vua Hùng từ 2000 năm trước Công nguyên.

Từ xa xưa, có một loài cá chỉ xuất hiện ở vài vùng sông nước. Sở hữu hình dáng kỳ dị, loài cá này chỉ dùng để mang tiến vua, dân thường đâu có được ăn. Được xem là loài có vị thịt thơm ngon, đậm đà nhất trong các loại cá nước ngọt, ấy là cá Anh Vũ.

Tương truyền, cá Anh Vũ xuất hiện ở nước ta từ 2000 năm TCN. Đến khoảng thế kỷ XIV, tức đời Hùng Vương thứ 3, một ngư dân bắt được cá Anh Vũ tại khu vực sông Lô, liền mang tiến vua. Trông lạ mà ăn ngon, vua cho đây là loài cá quý hiếm, và từ ấy, người dân bắt được đều phải mang dâng lên.

Trong Đại Nam Thống Nhất Chí có ghi: “Cá Anh Vũ còn có tên Giả Ngư, sinh sống ở ngã ba sông Bạch Hạc. Hàng năm, cứ đến mùa rét mới có. Vị cá rất ngon mà bổ. Từ sông Bạch Hạc trở xuôi thì không có nữa”. Đặc biệt hơn, trong Dư Địa Chí, Nguyễn Trãi còn viết: “Cá Anh Vũ được dùng làm vật cúng tế thần linh…”.

Cá Anh Vũ ngon đến cỡ nào mà nhiều người nức nở 'trên đời không có sản vật nào sánh bằng!' — Cá Anh Vũ – “Văn Lang đệ nhất ngư” quá hiếm

Cá Anh Vũ khó săn bắt, không dễ tìm, chuyên sống dưới hang đá ngầm. Năm 1992, Bộ Khoa học – Công nghệ và Môi trường đã ghi nhận cá Anh Vũ trong sách đỏ Việt Nam phần động vật, là loài có nguy cơ tuyệt chủng cần được bảo vệ.

Tưởng chừng như phải nói lời chào với loài cá quý này, nhưng may mắn đã có một hộ gia đình bảo tồn và thuần phục loại cá này trên đỉnh Ái Au khá tiềm năng. Núi Ái Au quanh năm xanh tốt, nước suối trong lành, tuy vậy việc chăn nuôi loài cá này vô cùng khó khăn vì chúng rất kén môi trường sống.

Giá cá Anh Vũ không phải hạng “xoàng” 1 hay 2 triệu mà có thể lên tới hàng chục triệu đồng. Cá Anh Vũ rất khó bắt vì chúng chỉ sống dưới hang đá sâu ở khu vực đáy sông. Thợ lặn phải dùng dụng cụ chuyên biệt xuống dưới hang để vây bắt.

Do chỉ ăn rong rêu, tảo, đặc biệt là tảo lục và tảo khuê cùng các sinh vật phù du nên thịt cá rất chắc, ngọt, các loài cá khác khó sánh bằng.

Trong quá trình nuôi cá, loài ăn thực vật đạm cao hoặc động vật mới có thể có kích thước to nhanh chóng. Nhưng cá Anh Vũ là loài ăn rong rêu nguyên bản, nên chậm lớn và kích thước nhỏ. Kích thước cá to phải mất rất nhiều năm.

Cá Anh Vũ chất lượng nhất vẫn thuộc về vùng Bạch Hạc đất Tổ, nhưng cũng có một vài nơi khác có xuất hiện nuôi loại cá này. Để thực khách phân biệt được cá Anh Vũ ở mỗi nơi khác nhau, chỉ cần để ý ngoại hình cá một chút.

Cá Anh Vũ vùng Bạch Hạc nhỏ nhất trong các loài cá Anh Vũ, tuy nhiên, phần môi dày bành rõ nhất. Vảy cá ánh xanh xếp đều từ vùng bụng đến vây lưng. Khi còn nhỏ chúng có sắc vàng ánh đồng, khi trưởng thành, cá Anh Vũ có vây ánh đỏ.

Cá Anh Vũ khu vực sông Serepok, Tây Nguyên. Cá Anh Vũ ở đây giống cá chép hơn, phầm mõm cá sần sụn nhưng không đặc trưng như cá Anh Vũ ở vùng Bạch Hạc.

Cá Anh Vũ đầu vàng miệng nhỏ hơn hẳn hai loại cá Anh Vũ trên. Phần đầu có xu hướng giống cá La Hán.

Sản vật tiến vua đặc biệt

Cá Anh Vũ có ngoại hình hơi kỳ dị. Ấn tượng là phần môi cong dày đầy đặn, được miêu tả là “thân cá chép, mép lợn con”. Loài cá quý hiếm này chỉ sống ở những nơi nước chảy xiết, dùng chiếc môi cong dày ấy để cạp rong rêu.

Cho nên, môi trên của cá ngày càng bành ra để thích ứng với việc kiếm ăn rong rêu ở vách đá. Lâu dần, môi sần thành sụn, đó cũng là phần quý giá bậc nhất của cá. Người ta đồn rằng, phần sụn của môi cá Anh Vũ mang đi hầm cách thủy với mật ong có tác dụng cường dương “vô dịch”.

Tuy vậy, phần ngon ấn tượng phải nói đến lòng cá. Người được thưởng thức rồi luôn dành từ có cánh rằng ngon đến mức “trên đời không có sản vật nào sánh bằng”.

Hàng năm, cứ mỗi khi thời tiết se se lạnh, nhiều sương mù, cá Anh Vũ lại ra kiếm ăn nhiều. Khi ấy, người dân bắt loài cá quý giá này để chế biến món ăn.

Nhiều người có kinh nghiệm cho rằng, cá Anh Vũ ngon nhất vẫn là hấp. Cá Anh Vũ được làm sạch, sau đó ướp gừng và một số loại gia vị vào bụng, thêm chút nước mắm. Sau đó, cuốn cả con cá vào một tấm lá gừng và hấp cách thủy. Làm như vậy, cá sẽ được vị ngọt nguyên bản, thơm ngon, bổ dưỡng.

Tại nhiều quán ăn có bán chả cá Anh Vũ, thường được chế biến từ cá Anh Vũ đầu vàng, có giá thành rẻ hơn các loài cá Anh Vũ khác. Miếng cá ướp đượm, vàng ươm với nghệ, để trong chảo nóng với dầu, thêm hành thì là cắt khúc, chấm cùng mắm tôm cũng hết vị. Ăn kèm có thêm bún chanh.